تشدید رقابت تسلیحاتی و افزایش هزینه‌های نظامی به ۱.۸ تریلیون دلار

گزارش اخیر "مؤسسه بین‌المللی پژوهش‌های صلح استکهلم"، که "سیپری" نامیده می‌شود، نشان می‌دهد هزینه‌های نظامی جهانی در سه دهه گذشته به بالاترین سطح خود رسیده است. افزایش بی‌سابقه هزینه‌های نظامی شماری از کشور‌ها مانند آمریکا، چین و عربستان سعودی، عامل اساسی این جهش تسلیحاتی در جهان پنداشته می‌شود. روسیه از فهرست پنچ کشور عمده خرید سلاح خارج شده است در حالی که هند در مقام چهارم و فرانسه در مرتبه پنجم قرار گرفته است.

بر پایه گزارش سالانه "سیپری"، هزینه‌های نظامی جهان در سال ۲۰۱۸ بیش از ۱.۸ تریلیون دلار (۱۸۲۲ میلیارد دلار) بوده که در طول یک سال، به میزان ۲.۶درصد افزایش داشته است. اگر این رقم به عنوان سهم جهانی در نظر گرفته شود، برای هر نفر ۲۳۹ دلار خواهد بود.

این دومین سال متوالی است که هزینه‌های نظامی افزایش داشته و بالاترین رقم را از سال ۱۹۸۸ تاکنون نشان می‌دهد. در سال ۲۰۱۷ پس از اوج‌گیری تنش‌های بین‌المللی، هزینه‌های نظامی به میزان ۱.۱در صد افزایش داشت.

ایالات متحده آمریکا در صدر فهرست قرار دارد

براساس این گزارش که روز دوشنبه منتشر شد: ایالات متحده و چین، عامل افزایش هزینه‌های نظامی جهان در سال ۲۰۱۸ هستند. در سال ۲۰۱۸هزینه نظامی آمریکا پس از ۷سال، افزایش یافته و به ۶۴۹ میلیارد دلار در بخش دفاعی رسید و نسبت به سال گذشته، ۴ درصد افزایش داشت. البته این رقم برابر با کل هزینه‌های ۸ کشور بزرگ دیگر است.

اود فلوران، مدیر برنامه‌های تسلیحاتی این مؤسسه، گفت: "افزایش هزینه‌های ایالات متحده در سال ۲۰۱۷ به دلیل اجرای طرح‌ها و برنامه‌های تولید و تجهیز سلاح‌های پیشرفته‌تر برای ارتش آمریکا بود، مسئله‌ای که حمایت دولت دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده را با خود دارد.

طبق گزارش “سیپری"، سهم ایالات متحده از کل هزینه‌های نظامی سال ۲۰۱۸، به ۳۶درصد می‌رسد، هزینه این کشور در سال ۲۰۱۸ نزدیک به کل هزینه‌های هشت کشور دیگری است که پس از آمریکا در فهرست رده‌بندی قرار دارند. هرچند، هزینه‌های ایالات متحده هنوز هم در حدود یک پنجم از بالاترین میزان هزینه‌ای است که این کشور در سال ۲۰۱۰ داشت.

دومین کشور در فهرست هزینه‌های نظامی، چین است

پس از ایالات متحده، چین در رتبه دوم قرار دارد و هزینه‌های نظامی این کشور از سال ۲۰۰۹ تاکنون ۸۳ درصد افزایش یافته و از کشور‌هایی چون عربستان سعودی، هند و فرانسه بیشتر شده است.

براساس این گزارش، چین از سال ۲۰۱۳ همه ساله  ۱.۹ درصد از تولید ناخالص داخلی خود را برای  هزینه‌های دفاعی اختصاص می‌دهد. مجموع هزینه‌های چین در سال ۲۰۱۸، حدود ۲۵۰ میلیارد دلار است که برابر با ۱۴ درصد کل هزینه‌های جهانی است. آقای نان تیان، یکی از پژوهشگران موسسه صلح استکهلم، با اشاره به اینکه هزینه‌های چین در سال ۲۰۱۸، ۵ درصد افزایش یافته است، گفت: "رشد هزینه‌های نظامی چین مرتبط به رشد کلی اقتصاد این کشور است."

تیان گفت، "در سال ۲۰۱۸، ایالات متحده و چین تقریبا نیمی از هزینه‌های نظامی جهان را به خود اختصاص دادند و البته سطح بالای هزینه‌های نظامی جهانی در سال ۲۰۱۸ عمدتا به دلیل افزایش چشمگیر هزینه‌های این دو کشور است.

رشد سریع هزینه‌های نظامی

بر پایه این گزارش، رقابت تسلیحاتی میان چین و آمریکا در آسیا، مهمترین دلیل افزایش شدید هزینه‌های نظامی در جهان به شمار می‌رود. ایالات متحده در سال ۲۰۱۸ بودجه نظامی هنگفت خود را افزایش بیشتری داد و دوران محدودیت نظامی کنگره بر کاخ سفید و پنتاگون را پایان داد.

براساس گزارش مجله اقتصادی اکونومست، بریتانیا: «اقدام آمریکا برای خرید جنگ افزارهای بیشتر، نشان از تصمیم دولت ترامپ برای رقابت با چین و روسیه دارد که نیازمند خرید سلاح‌های گران قیمت است.»

با آن که چین به عنوان نخستین رقیب آمریکا در بخش هزینه‌های نظامی شناخته می‌شود اما هنوز هم هزینه‌های نظامی چین در مقایسه با هزینه‌های آمریکا، قابل مقایسه نیست. طبق برآوردهای مؤسسه پژوهش صلح استکهلم، هزینه‌های نظامی چین حدود دو پنجم از هزینه‌های ایالات متحده است.

اکونومیست می‌نویسد در واکنش به افزایش هزینه‌های چین در دوره رئیس جمهور کنونی، شی جین پینگ، رقبای منطقه‌ای چین نیز دست به افزایش هزینه‌های دفاعی زدند. هند بیشتر از هر کشور اروپایی برای ارتش خود هزینه می‌کند، در همین حال، هزینه‌های نظامی کره جنوبی از سال ۲۰۰۵، به بالاترین سطح خود رسیده است و انتظار می‌رود هزینه‌های نظامی ژاپن نیز در پنج سال آینده افزایش چشمگیری داشته باشد. بر اساس گزارش “سیپری"، هزینه‌های نظامی آسیا در مجموع، ۲۸ درصد از کل هزینه‌های تسلیحاتی جهان را تشکیل می‌دهد.

عربستان سعودی موقعیت خود را در مقام سوم، حفظ می‌کند

از سوی دیگر، عربستان سعودی با هزینه ۶۷.۶ میلیارد دلار و به‌رغم کاهش ۶ درصدی هزینه نسبت به سال ۲۰۱۷، باز هم در رتبه سوم باقی مانده است. هند در موقعیت چهارم و فرانسه در رده پنجم قرار گرفت. هند برای پنجمین سال متوالی هزینه‌های نظامی خود را افزایش می‌دهد و این عمدتا به دلیل تنش‌های این کشور با چین و پاکستان است.

هزینه کل پنج کشوری که در اول این فهرست قرار دارند برابر با ۶۰ درصد هزینه‌های نظامی جهان است. روسیه با هزینه ۶۱.۴ میلیارد دلار به مقام ششم رسیده است، با این که هزینه‌های روسیه هنوز یک چهارم بیشتر از سال ۲۰۰۹ است اما از سال ۲۰۰۶ نخستین بار است که روسیه در رده پنج در فهرست هزینه‌های نظامی قرار نگرفته است. طبق این گزارش، تحریم‌های اقتصادی اعمال شده از سوی کشورهای غربی در واکنش به تنش میان روسیه و اوکراین، منجر به کاهش بودجه دفاعی روسیه شده است.

بریتانیا، آلمان، ژاپن و کره جنوبی، از جمله کشورهایی هستند که جزء ۱۰ کشور برتر این فهرست قرار گرفتند.

براساس شاخص مؤسسه استکهلم، از سال ۱۹۹۹، میزان هزینه‌های نظامی از تولید ناخالص ملی به صورت عموم به سوی کاهش است.

مؤسسه استکهلم گفته است از میان ۱۰ کشوری که بخش عمده‌ای از تولید ناخالص آن صرف هزینه‌های نظامی می‌شود، شش کشور در خاورمیانه قرار دارد. اما به گفته این مؤسسه، از کشورهای سوریه، امارات متحده عربی، قطر و یمن، اطلاعاتی در دست نیست. بر اساس داده‌های موجود، میانگین هزینه‌های نظامی در خاورمیانه ۴.۴ درصد از تولید ناخالص ملی را در بر می‌گیرد.

همکاری اروپا و افزایش ناگهانی هزینه‌های نظامی در خاورمیانه

از سوی دیگر، کشورهای اروپایی در این زمینه با هم همکاری می‌کنند. در سال ۲۰۱۸، متحدان ناتو هزینه‌های نظامی را ۴.۲ درصد افزایش دادند، در این میان، کشور لهستان که از روسیه نگرانی دارد، هزینه‌های نظامی خود را ۹.۸ درصد افزایش داده است.

این گزارش اضافه می‌کند:، با توجه به هزینه کل اروپا، این قاره به عنوان دومین نیروی نظامی در جهان شمرده می‌شود که چهار برابر قدرتمندتر از روسیه است. اما استفاده دولت‌های اروپایی از تجهیزات نظامی مکرر و یا نابرابر و وابستگی مداوم این دولت‌ها به ایالات متحده در بخش‌های نظامی مهم مانند انتقال نیروها و سوخت‌گیری، به این معنی است که نیروهای مسلح آنها بسیار کمتر از تعداد این کشورها است.

برخی دیگر از کشورهای اروپای مرکزی و شرقی، هزینه‌های نظامی خود را در سال ۲۰۱۸ به میزان قابل توجهی افزایش دادند. هزینه‌های نظامی لهستان در سال ۲۰۱۸ به  ۸.۹ درصد و به ۱۱.۶میلیارد دلار افزایش یافته است، در حالی که هزینه‌های نظامی در اوکراین ۲۱ درصد افزایش داشته که رقم آن به ۸.۴ میلیارد دلار می‌رسد. در همین حال، هزینه‌های نظامی کشورهای بلغارستان، لتونی، لیتوانی و رومانی در سال ۲۰۱۸ ، شاهد افزایشِ میان ۱۸ تا ۲۴ درصد بوده است.

پیتر ویزمن، یکی از محققان ارشد برنامه‌های تسلیحاتی و نظامی، گفت: "افزایش هزینه‌های نظامی در مرکز و شرق اروپا عمدتاً به دلیل تهدید‌های روز افزون از جانب روسیه است، در حالی که هزینه‌های نظامی در خود روسیه، طی دو سال گذشته کاهش یافته است."

کاهش هزینه‌های نظامی در آفریقا

در مقابل، برخی از کشورهای جهان مایل به ذخیره سازی جنگ افزارها نیستند، از جمله می‌توان به کشورهای آفریقایی اشاره کرد که هزینه‌های نظامی آن‌ها برای سال چهارم به میزان ۸.۴ درصد کاهش یافته است. پس از اوج‌گیری هزینه‌های نظامی در سال ۲۰۱۴، این کشورها برای چهارمین سال متوالی شاهد کاهش هزینه های نظامی هستند.

هزینه‌های نظامی در شماری از کشورهای آفریقایی، کاهش قابل توجهی داشته است. به عنوان مثال:  الجزایر ۶.۱ درصد، آنگولا ۱۸ درصد و سودان ۴۹ درصد، کاهش داشته است. در دو کشور سودان و الجزایر که با بحران سیاسی و اعتراضات روبرو هستند و ارتش آن‌ها تحت فشار به منظور واگذاری قدرت به غیر نظامیان قرار دارد، هزینه‌های نظامی‌شان در آینده کاهش بیشتری خواهد داشت.

هزینه‌های نظامی در سایر مناطق جهان

طبق این گزارش، هزینه‌های نظامی در آمریکای جنوبی در سال ۲۰۱۸، ۳.۱درصد افزایش داشته است، عامل عمده این افزایش، هزینه‌های نظامی برزیل است که ۵.۱ درصد افزایش یافته است، البته این دومین افزایشی است که در طول چند سال گذشته در این پهنه جغرافیایی رخ داده است.

ترکیه در این میان هزینه‌های نظامی بالایی داشته و این هزینه ها در سال ۲۰۱۸ به ۲۴ درصد افزایش رسیده که ارزش آن ۱۹ میلیارد دلار، یعنی بالاترین درصد سالانه در میان ۱۵ کشور بزرگ از لحاظ هزینه‌های نظامی است.

در خاورمیانه، از میان ۱۰ کشوری که هزینه‌های نظامی آن‌ها بخش عمده‌ای از تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص می‌دهد، شش کشور آن در خاورمیانه قرار دارد که عبارت‌اند از: عربستان سعودی که هزینه‌های نظامی آن ۸.۸ درصد تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص می‌دهد، به همین ترتیب: عمان ۸.۲درصد، کویت ۵.۱ درصد، لبنان ۵ درصد، اردن ۴.۷ درصد و اسرائیل ۴.۳ درصد از تولید ناخالص داخلی آن صرف هزینه‌های نظامی می‌شود.